Uçak Rötar Tazminatı: Gecikme Durumunda Yolcu Hakları

Uçak rötar yaparsa tüm seyahat planınız bundan etkilenebilir ve gecikmenin uzunluğuna bağlı olarak seyahatinizi tamamen iptal etmeniz bile gerekebilir. Ne yazık ki bu herkesin başına gelebilecek bir sorundur ve herhangi bir havayolu firmasında yaşanabilir. Bir yolcu olarak rötarı engelleyemezsiniz ancak bu sorunun nedenlerini öğrenir ve daha önemlisi rötar yapan uçakta yolcu hakları konusunda bilgi edinirseniz en azından tüm süreci daha sağlıklı yönetebilirsiniz. 

Uçuşunuzdan tazminat alıp alamayacağınızı hemen öğrenin.

Gecikme, bir uçuşun planlanan saatinden daha geç kalkması anlamına gelir. İptalden farkı da budur. İptal durumunda, bir uçuş hiç yapılmaz. Gecikme durumunda ise uçuş yapılır ancak bu planlanan zamandan daha geç olur. Ne kadar geç olacağının kesin bir sınırı yoktur. Bir gecikme, birkaç dakikadan birkaç saate kadar sürebilir ve bazen de iptalle sonuçlanır. Genel anlamda, süreye bağlı olarak gecikmeleri dört temel kategoriye ayırabiliriz: 

• Kısa Gecikme: 1 saatten daha az geciken uçuşlar.

• Orta Uzunlukta Gecikme: 1 saat ile 2 saat arasında geciken uçuşlar.

• Önemli Uzunlukta Gecikme: 2 saat ile 3 saat arasında geciken uçuşlar.

• Aşırı Uzunlukta Gecikme: 3 saatten fazla geciken uçuşlar.

Bu ayrım sanılandan daha önemlidir zira aşağıda belirteceğimiz gibi rötar yapan uçak için tazminat hakları gecikme süresine bağlı olarak değişir. Mesela uçak 1 saat rötar yaparsa haklarınız farklı 4 saat rötar yaparsa daha farklı olacaktır. Zira her gecikme bir bağlantının kaçırılmasına, bir etkinliğe geç kalınmasına veya yolcuların ek masraf yapmalarına neden olabilir. Süre ne kadar uzarsa uçuş gecikme hakları da o kadar fazla olur. Yine de şunu söylemek gerekir ki Türk hukuku uçak rötarlarına dair doğrudan bir tazminat hakkı tanımaz. Yine de haklarınızı, hangi durumlarda geçerli olduğunu ve tazminat almak için farklı haklara sahip olup olmadığınızı öğrenin.

Burada kastedilen, gecikmenin “kontrollü” şekilde gerçekleşmesi değildir. Bir havayolunun kontrolü dâhilindeki durumlardan kaynaklanan gecikmeler, uygulamada en sık rastlanan durumdur. Bu, havayolunun günlük operasyonlarında aldığı kararlar nedeniyle ortaya çıkan gecikmeler anlamına gelir. Örneğin havayolu firması personel sorunları ve düşük talep nedeniyle uçuşları birleştirme kararı almış ve kalkış süresinin 3 saat gecikmesine neden olmuştur. Benzer şekilde, planlı bakımlardan kaynaklanan gecikmeler de bu kapsama girer. 

Bu kategoride, güvenlik veya yolculara yönelik riski azaltmak için kanunen gerekli durumlardan kaynaklanan gecikmeler yer alır. Bir havayolu şirketi, uçuşun ve uçaktaki yolcuların güvenliğini sağlamak için bir uçuşu erteleyebilir. Örneğin son dakikada uçakta beklenmedik bir mekanik sorun çıkarsa o uçuş ertelenecektir. 

Bu kategoride, havayolu firmasının kontrolü dışındaki durumlardan kaynaklanan gecikmeler yer alır. Doğal afetler, toplumsal güvenlik olayları, tıbbi acil durumlar, kötü hava koşulları veya yetkili makamların aldığı kararlar gibi durumları kapsar. 

Bu ayrımlar da son derece önemlidir zira rötar yapan uçak için tazminat yalnızca havayolu firmasının kontrolündeki durumlardan kaynaklanan gecikmeler için ödenir. Diğer senaryolarda, yolcular uçak rötar tazminat hakkı kazanamaz. Bir tablo hâlinde ve örneklerle birlikte gösterelim.

Tabloda belirtilen uçak rötar tazminat hakları EC 261 Avrupa Yönetmeliğinin kapsama alanında geçerlidir. Türk hukukunda uçuş iptalleri tazminat kapsamında yer alsa da yönetmelik rötarlı uçuşları tazminat kapsamına almamıştır.

Rötar yapan uçak için tazminat ve diğer haklar havayolu şirketine ve ülkeye göre değişir. Türk menşeli havayolu firmaları ve menşei ne olursa olsun Türkiye’den kalkan uçuşlarda yaşanan gecikmeler için uçak rötar tazminat konusu, “Havayoluyla Seyahat Eden Yolcuların Haklarına Dair Yönetmelik” ve “Yolcu Hakları Değerlendirme ve Uygulama Esasları Genelgesi-2023” tarafından düzenlenmektedir. Bunlara göre: 

• Siyasi istikrarsızlık, uçuşa uygun olmayan meteorolojik koşullar, doğal afetler, güvenlik riskleri, beklenmedik arızalar ve toplumsal olaylar (mesela grev) gibi durumlardan kaynaklanan gecikmeler için herhangi bir uçak rötar tazminat hakkı doğmaz. 

• Yalnızca ilgili uçuş için onaylanmış bir rezervasyonu bulunan ve bu uçuşa check-in (uçuş öncesi kontroller) yaptıran yolcular için uçak gecikme tazminatı söz konusu olabilir. 

• Uçuşun gecikmesi bekleniyorsa planlanan kalkış saatinden en az 30 dakika önce yolculara SMS ve e-posta aracılığıyla hem Türkçe hem de İngilizce olarak bir bilgilendirme mesajı gönderilmelidir. Bu mesajın gönderildiğini ispat etme yükümlülüğü havayolu firmasındadır.

• Yönetmeliğin “Uçuşların Tehiri” başlıklı yedinci maddesi, konuyu detaylı bir şekilde düzenlemektedir.

Bu maddeyi aşağıda detaylı olarak ele alacağız ancak öncelikle uçak rötar tazminat konusunda Türkiye’deki düzenlemelerin uluslararası düzenlemelerden biraz farklı olduğunu belirtelim. Bu yönetmelik Avrupa Birliğinin EC 261 sayılı tüzüğüne paralel hazırlanmış olsa da uçak rötar tazminatı konusunda EC 261 kurallarından ayrılır ve doğrudan bir tazminat ödemesi belirtmez.

Bu madde, öncelikle uçuş mesafesine bağlı olarak gecikme sürelerini belirlemiş ve daha sonra her biri için yolcu haklarının kapsamının ne olacağını belirlemiştir. Bu mesafeler ve gecikme süreleri şu şekildedir: 

• Mesafesi ne olursa olsun iç hat uçuşlarında iki saat veya daha fazla geciken uçuşlar.

• 1.500 kilometre altında olup iki saat veya daha fazla geciken dış hat uçuşları.

• 1.500 ile 3.500 kilometre arasında olup üç saat veya daha fazla geciken dış hat uçuşları.

• 3.500 kilometreden fazla olup dört saat veya daha fazla geciken dış hat uçuşları.

Gecikme hem mesafe hem de süre sınırlarına uygunsa, havayolu firması, yönetmeliğin dokuzuncu ve onuncu maddelerine göre yolculara yardım sağlamakla yükümlüdür. Bu yardımlar şunları içerir: 

• Yolculara herhangi bir süre kısıtlamasına tabi olmayan iki telefon görüşmesi yapma veya e-posta gönderme hakkı tanımak. Bu hizmet karşılığında bir ücret talep edilemez (madde 10/2).

• Gecikme süresi 2 ile 3 saat arasındaysa yolculara sıcak ve soğuk içecekler ikram etmek (madde 10/1/1). 

• Gecikme süresi 3 ile 5 saat arasındaysa yolculara sıcak ve soğuk içeceklere ek olarak günün saatine göre kahvaltı veya yemek ikram etmek (madde 10/1/2). 

• Gecikme süresi 5 saat ve üzerindeyse yolculara sıcak ve soğuk içeceklere ek olarak günün saatine göre kahvaltı veya yemek ikram etmek ve bunlara ilaveler yapmak (madde 10/1/3). 

Gecikme süresi en az 5 saat olmuşsa havayolu firması ayrıca dokuzuncu maddenin birinci fıkrasının a bendine göre davranmak zorundadır. Bu bent, bilet ücreti iadesini düzenler. 

Yani uçuşunuz 5 saat gecikmişse, talep hâlinde, havayolu firması bilet ücretini size iade etmek ve kalkış noktanıza ücretsiz bir uçuş temin etmek zorundadır. Bu, aktarmalı uçuşlar için de geçerlidir ve aktarmanın hangi ayağında olduğunuz bir önem teşkil etmez. Örneğin beş aktarma yapmanız gerekiyorsa ve dördüncü ayaktayken 5 saatlik bir gecikme yaşarsanız yolcuğun sadece son ayağı için değil tümü için bilet ücretinizin iadesini talep edebilirsiniz.

İade yedi gün içinde yapılmak zorundadır. Havayolu firması, yolcunun imzalı bir onay belgesi vermesi şartıyla, iadeyi seyahat fişleri şeklinde yapabilir. Aksi takdirde nakit ödeme, elektronik banka havalesi, banka çeki veya banka ödeme emirleri ile yapması gerekir (bunlardan hangisinin kullanılacağına havayolu firması serbestçe karar verebilir). 

Kalkış noktanıza dönmenizi sağlayacak ücretsiz uçuşa ulaşmanız için seyahat etmeniz gerekiyorsa (mesela bir havalimanından diğerine gitmek) bu da havayolu firması tarafından karşılanmalıdır.

Yönetmelik bir olası senaryoyu daha düzenlemektedir. Geciken uçağın beklenen hareket saati bir sonraki gün (veya sonraki günler) ise onuncu maddenin b ve c bentlerindeki yardım da havayolu firması tarafından sağlanır. Bu bentler, basitçe havayolu firmasının konaklama masraflarını karşılamak zorunda olduğunu ve ayrıca havaalanı ile konaklama tesisi arasındaki ulaşımı da sağlayacağını hükme bağlamaktadır.

Mevcut yönetmelik ve genelgeler, uçak rötar tazminat konusunda herhangi bir düzenlemeye sahip değildir. Yani EC 261 sayılı Avrupa yönetmeliğinin aksine, Türkiye’de geçerli yolcu hakları, uçuş rötarları için açıkça tazminat hakkı vermemektedir.

Tam olarak aynı tazminat miktarlarını içeren madde, “Havayoluyla Seyahat Eden Yolcuların Haklarına Dair Yönetmelik” içerisine de eklenmiştir (madde 8) fakat geciken uçuşlar bu maddenin kapsamına dâhil edilmemiştir. Türk hukukunda, tazminat sadece uçağa kabul edilmeme (overbooking) ve uçuşun iptali hâlinde ödenmektedir. Yani Türkiye’deki yönetmelik, bu bakımdan Avrupa Birliği düzenlemelerinden ayrılmaktadır.

Türkiye uçuşunuz rötar yaptıysa yine de Tazminat Hakkı Kontrolü aracımızı kullanabilirsiniz. Böylece, diğer yasalar kapsamında hak talep edip edemeyeceğinizi size bildiririz.

Bununla birlikte, teknik olarak bir tazminat olarak değerlendirebilecek bir durum vardır: Madde 9/1-a gereği, kalkış noktanıza dönmek için size temin edilen ücretsiz uçuş, geciken uçuş ile aynı hizmet sınıfında olmalıdır. Örneğin geciken uçuş business class ise ücretsiz uçuş economy class olamaz. Hizmet sınıfı değişiyor ve düşüyorsa: 

• 1500 kilometre veya daha kısa uçuşlarda, bilet ücretinin %30’u cezai şart olarak yolcuya ödenir.

• 1500 kilometre ile 3.500 kilometre arasındaki uçuşlarda, bilet ücretinin %50’si cezai şart olarak yolcuya ödenir.

• 3.500 kilometre veya daha uzun uçuşlarda, bilet ücretinin %75’i cezai şart olarak yolcuya ödenir.

Ancak hizmet sınıfı aynı kalmış veya yükselmişse (mesela business class’tan first class’a terfi edilmişse) bu cezai şartların ödenmesi gerekmeyecektir.

Avrupa Birliği tarafından düzenlenmiş olan EC 261 rötar hâlinde uçuş mesafesine göre 250 avro ile 600 avro arasında bir uçak gecikme tazminatı ödenmesini gerektirmektedir. Tüzüğe göre, mesafe ve gecikme süresine bağlı olarak tazminat miktarları şunlar olacaktır:

Uçuşunuzun bu kapsamda değerlendirilmesi için uçuşunuzun başlangıç noktasının Avrupa Birliği ülkeleri olması gerekir. Türkiye kalkışlı Avrupa Birliği varışlı uçuşlar da havayolu şirketlerinin menşeine göre bu kapsama alınabilir. 

İlgili yönetmelik ve genelgelerde uçak gecikme tazminatı hakkına yer verilmemiş olması, böyle bir hakkınızın bulunmadığı anlamına gelmez. Yer verilmiş olsaydı dahi teknik olarak bu bir cezai şart sayılacak ve tazminat miktarından daha fazla zarara uğramanız hâlinde hukuk mahkemelerinde dava açma hakkınız saklı kalacaktı. Bu ihtimal hâlen vardır: Uçuşunuzun gecikmesinden dolayı bir maddi (ve manevi) kayba uğramış iseniz bunun giderilmesi için mahkemede uçak gecikme tazminatı davası açabilirsiniz. 

Bu davada ispat yükü size ait olacaktır ve karmaşık bir süreç olduğu için bir avukattan yardım almanız şiddetle tavsiye edilir. Davada, uğradığınız zararın uçuşun gecikmesinden kaynaklandığını ispat etmeniz şarttır ve bunu nasıl yapacağınız konusunda “Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu” hükümleri geçerli olacaktır. Uygulamada başarıyla sonuçlanmış dava örnekleri vardır. 

Örneğin Yargıtay 11. Hukuk Dairesi, 2014 yılında Sabiha Gökçen Havalimanından kalkan Fly Dubai uçuşunun 3 saatten uzun bir süre gecikmesinin bir hak ihlali olduğu sonucuna varmış ve davacıya 7.000 TL üzerinde bir maddi tazminatın ödenmesini onaylamıştır. Bunun dayanağı “Türk Sivil Havacılık Kanunu” hükümleridir. 

Bu kanunun 122. Maddesi, taşıyıcı şirketleri (havayolu firmaları) kendi kontrolünde olan durumlardan kaynaklanan gecikmelerden sorumlu tutmuştur. Açıkça bir tazminattan bahsetmiyor olsa da sorumluluğa dair yaptığı atıf, örneğin “Türk Ticaret Kanunu” veya “Türk Borçlar Kanunu” hükümleri gereği geciken uçuşlar için havayolu firmasının bir tazminat ödemesine neden olabilecektir.

Basitçe hayır. Bu durum yolcuların (ve hatta bazen havayolu firmalarının) kontrolünde olmadığından, bir yolcu olarak rötarlardan kaçınmanın veya onları engellemenin kesin bir yolu yoktur. Bununla birlikte, bu olasılığı azaltacak veya en azından riski en aza indirecek bazı ipuçları paylaşabiliriz:

1. Yoğun Olmayan Saatlerde Uçun: Sabah erken veya gece geç saatlerdeki uçuşların gecikme ihtimali, gün ortasındaki ve sonrasındaki uçuşlara kıyasla daha düşüktür. Mümkün olduğu sürece, uçuş zamanınızı yoğunluk olmayan saatlere almaya çalışın.

2. Aktarmasız Uçuşları Seçin: Aktarmalı uçuşların en az bir bağlantısı olacaktır ve her bağlantı gecikme için yeni bir risk yaratır. Bu nedenle, aktarmasız uçuşları tercih etmek, gecikme yaşanması olasılığını azaltacaktır.

3. Hava Durumunu Kontrol Edin: Bu konuda esnek davranabiliyorsanız seyahat tarihlerinizde kalkış ve varış noktalarının hava tahminlerini kontrol edin. Şiddetli hava koşullarına eğilimli mevsimlerde veya zamanlarda uçuş rezervasyonu yaptırmaktan kaçının.

4. Havayolu Firmasını İnceleyin: Havayollarının rötar kayıtlarını araştırın ve zamanında kalkış oranı daha yüksek olanları seçin.

5. Seyahat Planınızda Esnek Olun: Seyahatinizi planlarken, özellikle aktarmalı uçuşlarınız veya yetişmeniz gereken etkinlikleriniz varsa, olası gecikmeleri dikkate alarak planınıza tampon süreler ekleyin.

6. Seyahat Sigortası Yaptırın: Bazı seyahat sigortaları uçuş gecikmeleri nedeniyle meydana gelen zararları da kapsar. Bu sigortalardan yaptırmayı düşünün zira hukuk mahkemelerinde uçak gecikme tazminatı peşinde koşmaktan kurtulmanıza yardımcı olacaktır.

Uçuş gecikmeleri hava yolculuğunun kaçınılmaz bir parçasıdır ve herkes eninde sonunda bu sorunu yaşar. Ancak artık en azından bu sorunun olası nedenlerini öğrendiniz ve rötar yapan uçakta yolcu hakları konusunda bilgi sahibisiniz. Süreci yönetmek ve bu riski azaltmak için neler yapmanız gerektiğini biliyorsunuz. Herkese gecikmesiz uçuşlar dileriz!